Σε λίγες μέρες θα μας αποχαιρετήσει και το 2017. Τα χρόνια κυλούν σαν το νεράκι και φεύγουν. Απέναντι στην αδυσώπητη φθορά που προκαλεί ο αμείλικτος χρόνος, θερμή παρηγοριά θα μπορούσε να αποτελέσει η ανάγνωση, γενικώς, και η ανάγνωση φιλοσοφικών έργων, ειδικότερα. Τύχη αγαθή, είχαμε μια καλή σοδειά από βιβλία φιλοσοφίας την περασμένη χρονιά. Επομένως, προσφέρεται φιλοσοφία για διάβασμα.

Ανάμεσα στα καλύτερα φιλοσοφικά βιβλία που είδαν το φως στη διάρκεια του έτους που εκπνέει, ξεχωρίζουν ορισμένες μελέτες που εκδόθηκαν από τις πάντα ποιοτικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Καταρχάς, η περίφημη Έκφραση των συγκινήσεων στον άνθρωπο και τα ζώα του Κάρολου Δαρβίνου. Σε μια ιδιαίτερα επιμελημένη έκδοση, παρουσιάζεται το πιο προσιτό έργο του μεγάλου φυσιοδίφη και βιολόγου. Εδώ εκτίθεται συστηματικά ένας τεράστιος πλούτος παρατηρήσεων για τον τρόπο με τον οποίο τα διάφορα ζώα και οι άνθρωποι εκφράζουν τη χαρά, τη λύπη, τον φόβο ή τον θυμό τους, με αποτέλεσμα να μας αποκαλύπτεται ένα συναρπαστικό βιβλίο. Παρά το μέγεθος του τόμου, πρόκειται για κομψή έκδοση που μπορεί να διαβαστεί ευχάριστα από κάθε αναγνώστη.

Επίσης από τις ΠΕΚ, διαθέτουμε πλέον μια διεισδυτική Εισαγωγή στην αρχαία φιλοσοφία, συλλογικό έργο με επιμέλεια του καθηγητή Γιώργου Καραμανώλη. Η μέθοδος που ακολουθείται στην Εισαγωγή είναι θεματική και το υλικό κατανέμεται σε 10 κεφάλαια, που αφορούν στις μορφές του αρχαίου φιλοσοφικού λόγου και στις περιοχές της λογικής, της γνωσιοθεωρίας, της φυσικής φιλοσοφίας και κοσμολογίας, καθώς και της οντολογίας. Περαιτέρω παρουσιάζονται οι σχέσεις φιλοσοφίας και θρησκείας, οι σχέσεις ψυχής, νου και σώματος, η αρχαία ηθική και πολιτική φιλοσοφία, καθώς και η αρχαία ποιητική και ρητορική. Επιτυγχάνεται στην εντέλεια ο κύριος σκοπός του έργου, δηλαδή η μύηση του ενδιαφερόμενου αναγνώστη στους βασικούς τομείς της αρχαίας φιλοσοφίας.

Περνώντας στο πεδίο της νεότερης φιλοσοφίας, συναντούμε το πολύ σημαντικό κείμενο του Ιμμάνουελ Καντ, Θεμελίωση της μεταφυσικής των ηθών, ως καρπό του μόχθου του χαλκέντερου μεταφραστή, καθηγητή Κώστα Ανδρουλιδάκη, ο οποίος υπογράφει και το επίμετρο της έκδοσης. Το εν λόγω κείμενο, γραμμένο το 1785, παρουσιάζει προγραμματικά τις κυριότερες έννοιες, θέσεις και αρχές της καντιανής ηθικής. Ο Καντ αναπτύσσει εδώ «μια εντελώς πρωτοποριακή ηθική φιλοσοφία, η οποία δεν αποβλέπει στην ατομική εγωιστική ευτυχία, αλλά στο να γίνει ο άνθρωπος ενεργητικά άξιος της ευδαιμονίας και της ανθρώπινης φύσης». Καθίσταται έτσι σαφές ότι η παρούσα έκδοση των ΠΕΚ αποτελεί ουσιώδη συμβολή στις καντιανές σπουδές στον τόπο μας.

Άλλη μία συμβολή στην καντιανή βιβλιογραφία συνιστά η έκδοση της μελέτης του Μισέλ Φουκώ, Εισαγωγή στην Ανθρωπολογία του Καντ, από τις εκδόσεις Νήσος σε μετάφραση του Πάνου Αγγελόπουλου. Το κείμενο αυτό γράφτηκε το 1960 αλλά έμεινε αδημοσίευτο μέχρι το 2008. Όπως λέει στο επίμετρό του ο Γιώργος Σαγκριώτης, «η Εισαγωγή του Φουκώ αποτελεί ένα έργο πρωτοποριακής σημασίας, καθώς θέτει με ευθύτητα το κρίσιμο ερώτημα ως προς τη σχέση μεταξύ των τριών καντιανών Κριτικών και της Ανθρωπολογίας».

Στο πεδίο της επιστημολογίας ανακαλύπτουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα Φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών, που φέρει την υπογραφή του βρετανού Alexander Rosenberg, καθηγητή στο Duke University. Ο πλούσιος αυτός τόμος 500 σελίδων περιλαμβάνει 15 κεφάλαια, στα οποία αναλύεται το περιεχόμενο και η λειτουργία των κοινωνικών επιστημών (ανθρωπολογία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, ιστορία, οικονομική και πολιτική επιστήμη). Αναδεικνύονται προβλήματα ως προς την ορθολογικότητα, την τελεολογία, τον λειτουργισμό, την ατομοκρατία, τον ολισμό, την επιστημονική πρόοδο. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις ΠΕΚ στη σειρά «Φιλοσοφία της επιστήμης», υπό τη διεύθυνση του Αριστείδη Μπαλτά, ενώ την απόδοση στα ελληνικά έχει κάνει ο Γιώργος Μαραγκός.

Παραμένοντας στις ΠΕΚ, συναντούμε ένα μνημειώδες έργο: πρόκειται για τη μελέτη του Παύλου Σούρλα, ομότιμου καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τίτλο Δίκαιο και δικανική κρίση, και υπότιτλο Μια φιλοσοφική αναθεώρηση της μεθοδολογίας του δικαίου. Το αξιοθαύμαστο αυτό δοκίμιο εκτείνεται σε 913 σελίδες και ασχολείται συστηματικά με τα φιλοσοφικά θεμέλια της επιστήμης του δικαίου, ενώ επικεντρώνεται στη μεθοδολογία του δικαίου ως θεωρία θεμελίωσης των δικανικών κρίσεων. Ο Σούρλας εμβαθύνει στη σύγχρονη φιλοσοφική συζήτηση γύρω από την κανονιστικότητα, ιδίως στο πεδίο της ηθικής θεωρίας, και δείχνει ότι η ισχύς του δικαίου δεν στηρίζεται στο ωμό γεγονός της θέσπισης των κανόνων του από πρόσωπα αρμόδια να καθιστούν τη βούλησή τους δεσμευτική για όλους, αλλά στην ερμηνεία των κρίσιμων «θεσμικών γεγονότων» υπό το πρίσμα όλων των συναφών αρχών πολιτικής ηθικής.

Εξαιρετικά επίκαιρο είναι το κείμενο του Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου, Οι πρόσφυγες και τα καθήκοντά μας απέναντί τους, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις αξιέπαινες εκδόσεις Πόλις. Ο Παπαγεωργίου, καθηγητής φιλοσοφίας του δικαίου στο ΕΚΠΑ, πραγματεύεται το πρόβλημα της προστασίας των προσφύγων ως τεράστιο ανθρωπιστικό, ηθικό αλλά και πολιτικό ζήτημα. Έτσι, καταφέρνει να διατυπώσει κανονιστικά επιχειρήματα που συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση ότι η ορθή πολιτική στο προσφυγικό δεν είναι ορθή μόνο για τους πρόσφυγες, αλλά και για εμάς τους ίδιους, καθώς και για τις δημοκρατίες μας.

Η μελέτη του Paul Valadier, Αδιάλλακτη ηθική εναντίον ηθικής ελευθερίας, σε μετάφραση Θεόδωρου Κοντίδη, εκδόσεις Πόλις, παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα διαμάχη γύρω από την ηθική κατά τον 17^ο αιώνα, ανάμεσα στους Γιανσενιστές και τους Ιησουίτες, με εμβληματικές μορφές τον Πασκάλ και τον Γκρασιάν.

Αξίζει να υπογραμμιστεί η σημασία μιας νέας έκδοσης που αφορά τον Επίκτητο, αυτόν τον δάσκαλο της ελεύθερης βούλησης. Πρόκειται για το βιβλίο Η ελευθερία, σε μετάφραση και επιμέλεια του Θάνου Σαμαρτζή, που αποτελεί και τον πρώτο τίτλο του νέου εκδοτικού οίκου Δώμα. Η ωραία μετάφραση αναδεικνύει τα κομβικά σημεία της ηθικής θεωρίας του φιλοσόφου ως προς την ελευθερία. Γεννημένος δούλος από γονείς δούλους, ο Επίκτητος κατάφερε να μορφωθεί, να απελευθερωθεί και να ιδρύσει τη δική του Σχολή στη Νικόπολη της Ηπείρου, καθιστώντας τον στωικισμό την πιο δημοφιλή φιλοσοφία της εποχής του.

Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε σε ένα μικρό εκδοτικό διαμάντι, το βιβλίο του γερμανού φιλοσόφου Χανς Μπλούμενμπεργκ (1920-1996), Ναυάγιο με θεατή, σε μετάφραση Θοδωρή Δρίτσα, εκδόσεις Αντίποδες. Ο Μπλούμενμπεργκ μελετά υποδειγματικά την εικόνα του θαλασσινού ταξιδιού, του ναυαγίου και του θεατή του ως μεταφορά για όλη την ανθρώπινη ύπαρξη.

Αποχαιρετώντας μια γόνιμη εκδοτική χρονιά, ευχόμαστε: φιλοσοφικό και ευτυχές το νέο έτος!

Πηγή: «Εφημερίδα των Συντακτών» (Δεκέμβριος 2017)