Κωστή Παπαγιώργη, Υπεραστικά, πρόλογος Ζυράννα Ζατέλη, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2014, σελ. 418.
Ο Κωστής Παπαγιώργης κατέκτησε με το σπαθί του μια ιδιαίτερη και περίοπτη θέση ανάμεσα στους σημαντικούς διανοούμενους του τόπου μας. Το γεγονός αυτό οφείλεται, κατά τη γνώμη μου, στη μεγάλη τόλμη του και στην αυθεντική φωνή της πένας του. Στοχαστικός, και ενίοτε προκλητικός, ο Παπαγιώργης παρενέβαινε πάντοτε δραστήρια στο νεοελληνικό κοινωνικό και πνευματικό γίγνεσθαι. Γι’ αυτό και ο πρόωρος θάνατός του, πριν από δέκα μήνες περίπου, προκάλεσε βαθιά συγκίνηση και τρυφερές αντιδράσεις στο εξαιρετικά ευρύ και ετερόκλητο κοινό των πιστών αναγνωστών του.
Όπως ωραία γράφει η Ζυράννα Ζατέλη στον πρόλογό της με τίτλο Η απουσία ως άλλο βίωμα : «η απουσία ενός ανθρώπου που αγαπήσαμε κι έπιασε τόπο μέσα μας γίνεται πια ένα καινούργιο βίωμα· αρκούντως μελαγχολικό στην βάση του, ελάχιστα παρήγορο αν θες, ‘αβάσταχτο’ αν πεις να το καλοσκεφτείς, πάντως ένα καινούργιο βίωμα, μια ψυχική εντύπωση όχι λιγότερο ισχυρή και ακαταμάχητη απ’ ό,τι άπιαστη και φευγαλέα. Και κάπως έτσι πορευόμαστε, βγαίνουμε απ’ τον χορό και ξαναμπαίνουμε, ζώντες και τεθνεώτες».
Στο πιο πρόσφατο βιβλίο του Παπαγιώργη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, συγκεντρώνονται μικρά κείμενα, γραμμένα στο διάστημα 1995-1997. Πρόκειται για τα Υπεραστικά, που δημοσιεύτηκαν στην ομώνυμη στήλη του στο περιοδικό «ΑΝ» και στο πολιτιστικό ένθετο «Artion» της εφημερίδας Απογευματινή. Η εν λόγω έκδοση αποτελείται από 135 «μικροδοκίμια», καθένα από τα οποία καταλαμβάνει έκταση τριών περίπου σελίδων. Τα κείμενα αυτά, που γράφονταν σε εβδομαδιαία βάση, υπό διάφορες περιστάσεις, παρουσιάζονται με τη χρονολογική σειρά της δημοσίευσής τους, γεγονός που επιτρέπει, συν τοις άλλοις, στον αναγνώστη του βιβλίου να παρακολουθήσει και την επικαιρότητα της ελλαδικής δημόσιας ζωής επί τρία συναπτά έτη.
Εδώ, ο συγγραφέας καταφέρνει να εξετάσει πολυπρισματικά τις βασικές συντεταγμένες του νεοελληνικού βίου, κινούμενος με άνεση και κομψότητα στο απαιτητικό πεδίο της επιφυλλίδας ή/και του κριτικού δοκιμίου. Παρ’ όλο που πρόκειται για σκέψεις και παρατηρήσεις διατυπωμένες πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες, εκείνο που εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα είναι η φρεσκάδα και η γονιμότητά τους.
Το κοινό κεντρικό νήμα που συνδέει όλα αυτά τα μικροδοκίμια του Παπαγιώργη είναι, θα λέγαμε, ανθρωπολογικό. Υπό την έννοια ότι ο συγγραφέας προσεγγίζει όλα τα ζητήματα (κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά, λογοτεχνικά, φιλοσοφικά) μέσω μιας ανθρωπολογικού τύπου αναζήτησης και διερεύνησης. Το βασικό και μόνιμο θέμα που τον απασχολεί, είναι η ανθρώπινη κατάσταση, η ανθρώπινη μοίρα. Το ζήτημα του ανθρώπου τίθεται διαχρονικά, μέσα από έναν λοξό διάλογο με τα μεγάλα έργα της τέχνης και της φιλοσοφίας, αλλά κυρίως τίθεται συγχρονικά, εδώ και τώρα, στην Ελλάδα του τέλους της δεύτερης χιλιετίας, ως ζήτημα κατά βάσιν ηθικό. Δεσπόζει πάντοτε η διερώτηση ως προς τις συμπεριφορές και τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, όπως αυτές εκφράζονται στην υλική και πνευματική τους πραγματικότητα. Η κοινωνική και πολιτική διάσταση όλων αυτών των προβλημάτων είναι πανταχού παρούσα, γεγονός που καθιστά το βιβλίο ακόμη πιο επίκαιρο και ενδιαφέρον.
Είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς ορισμένα κείμενα του τόμου και να τα προκρίνει εις βάρος των υπολοίπων. Και τα 135 έχουν την αξία τους, αποτελώντας αναγκαίους κρίκους μιας αλυσίδας που δεν μπορεί να σπάσει σε κομμάτια. Βεβαίως, η θεματολογία των μικροδοκιμίων ποικίλλει και κυμαίνεται: από το κοινωνικό και πολιτικό σχόλιο μέχρι την πολιτιστική παρέμβαση ή την κριτική της τέχνης και του πολιτισμού, από την Αρχαιότητα μέχρι την παθολογία του έρωτα και του πολέμου, από την Αθήνα μέχρι την επαρχία, από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες, από τη γλώσσα και τη μετάφραση μέχρι την τηλεόραση και το ποδόσφαιρο, ξαναβρίσκουμε την ανεξάντλητη γκάμα όλων των ενδιαφερόντων του συγγραφέα.
Ιδού ένα δείγμα, από το κείμενο με τίτλο Επιτηδευματίες της γραφής, που θα μπορούσε να διαβαστεί και ως αυτοσχόλιο: «Αναρωτιέται, λοιπόν, κανείς αφού η παρεξήγηση καιροφυλακτεί και συχνά κυριαρχεί, γιατί τόσοι εκλεκτοί κονδυλοφόροι επιμένουν στα καθημερινά φύλλα; Φυσικά, ο βιοπορισμός είναι ισχυρό και εδραίο επιχείρημα. Το καθημερινό έντυπο είναι ισχυρό καθεστώς και για ανθρώπους αδύναμους κοινωνικά, όπως οι λογοτέχνες, αποτελεί πολύτιμο αρωγό. Οσάκις ένας συγγραφέας μπορεί να ζει γράφοντας, δύσκολα εγκαταλείπει – έστω κι αν αυτό αποτελεί χρόνια και ενίοτε ισόβια τύψη του».
Εν κατακλείδι, μπορούμε να πούμε πως η κυριότερη αρετή του βιβλίου του Παπαγιώργη είναι ότι προσφέρει άφθονο υλικό για σκέψη σε όλους τους σημερινούς ανήσυχους αναγνώστες. Σε όλους εμάς που νιώθουμε κάπως μπερδεμένοι και αποπροσανατολισμένοι με τον ορυμαγδό που προκύπτει καθημερινά από την ειδησεογραφία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όπως και να το κάνουμε, στις μέρες μας αυτή η αρετή είναι δυσεύρετα πολύτιμη.