Η Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας (The Oxford Illustrated History of Western Philosophy), που μεταφράστηκε στη γλώσσα μας και θα κυκλοφορήσει σε λίγο καιρό από τις εκδόσεις Νεφέλη, μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμο ανάγνωσμα για ένα ευρύ κοινό με φιλοσοφικά ενδιαφέροντα. Πιο συγκεκριμένα, η έκδοση είναι εύχρηστη και χρηστική για κάθε φιλομαθή αναγνώστη, για τους φοιτητές, ακόμα και για τους μαθητές του λυκείου. Ταυτόχρονα, πρόσθετη αρετή του βιβλίου συνιστά το γεγονός ότι προκαλεί το ενδιαφέρον και του μυημένου ή του ειδικού, προσφέροντας ερεθίσματα για σκέψη και προβληματισμό. Ας δούμε όμως το πράγμα από πιο κοντά.

Η Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας της Οξφόρδης, γραμμένη από σημαντικούς άγγλους καθηγητές, παρουσιάζει τους φιλοσόφους και τα φιλοσοφικά ρεύματα με χρονολογική σειρά, από την Αρχαιότητα έως τον εικοστό αιώνα. Θα επικεντρωθώ, για λόγους συντομίας, στη φιλοσοφία των δύο τελευταίων αιώνων, που συνήθως την αποκαλούμε «σύγχρονη». Η σύγχρονη, λοιπόν, φιλοσοφία εξετάζεται σε δύο κεφάλαια του βιβλίου, στο τέταρτο και στο πέμπτο. Με τον τρόπο αυτό, διακρίνεται σε ευρωπαϊκή (ή ηπειρωτική, όπως λένε οι Άγγλοι) και σε αναλυτική (ή αγγλοσαξωνική). Το κεφάλαιο για την ευρωπαϊκή φιλοσοφία έχει γράψει ο Roger Scruton, ενώ εκείνο για την αναλυτική οι David Pears και Anthony Kenny.

Η ιστορία της σύγχρονης φιλοσοφίας στην Ηπειρωτική Ευρώπη καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την καντιανή σκέψη: «η γερμανική φιλοσοφία από τον Διαφωτισμό και εξής είναι υποσημειώσεις στο έργο του Καντ». Καθίσταται λοιπόν απαραίτητη η αναφορά στους συνεχιστές του καντιανού έργου, αρχής γενομένης από τον Φίχτε. Ο τελευταίος εγκαινιάζει το μεγάλο δράμα της «ρομαντικής γερμανικής φιλοσοφίας», η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι όχι μόνον εξαιτίας της συνάφειάς της με τη ρομαντική λογοτεχνία, αλλά και λόγω της «έκδηλης προτίμησής της για υψηλά οράματα έναντι ισχυρών επιχειρημάτων». Αμέσως μετά, ο Σέλινγκ προσπάθησε να εντάξει στη μεταφυσική του τη φιλοσοφία της τέχνης και να δώσει κεντρικό φιλοσοφικό ρόλο στην αισθητική.

Κατόπιν, έρχεται η σειρά του Χέγκελ. Το σύστημά του θεωρεί την υποκειμενικότητα ως πνεύμα, «το ταξίδι του οποίου προς την αυτογνωσία οδηγεί, με διαλεκτικά βήματα, στην Απόλυτη Ιδέα, όπου υπάγονται και υπερβαίνονται όλοι οι επιμέρους προσδιορισμοί της διάνοιας». Οι αναλύσεις του Χέγκελ για το κράτος και την ιστορία επιτρέπουν το πέρασμα στον φιλόσοφο της πάλης των τάξεων, τον Καρλ Μαρξ. Παρόλο που «η οικονομική πλευρά της θεωρίας του είναι σήμερα διανοητικώς ξεπερασμένη», η επιστήμη της ιστορίας, με την οποία ασχολήθηκε στα έργα της όψιμης περιόδου του, «παρουσιάζει μόνιμο ενδιαφέρον, κυρίως λόγω της κατακλυσμιαίας επίδρασης που άσκησε στα γεγονότα και τη γλώσσα της νεότερης πολιτικής».

Έπονται οι ενότητες για τον Σοπενχάουερ, ο οποίος συνέλαβε τον κόσμο ως βούληση και ως παράσταση, τον Νίτσε, «στο έργο του οποίου η φιλοσοφία παραχωρεί τα πρωτεία στην τέχνη», και τον Κίρκεγκωρ, τον πρώτο υπαρξιστή. Γίνεται επίσης αναφορά στον Κοντ, στον Μπερξόν, στον Κρότσε, «τον πατέρα της νεότερης αισθητικής», και στον Μπρεντάνο, του οποίου ο πιο σημαντικός μαθητής στη φιλοσοφία ήταν ο Χούσερλ. Ο τελευταίος υπήρξε ο θεμελιωτής της φαινομενολογίας, δηλαδή «της μελέτης για ό,τι παρουσιάζεται στον νου κατά την πράξη του αυτοσυνείδητου στοχασμού». Μετά τον Ντιλτάι, η ηπειρωτική φιλοσοφία καταλήγει στα συστήματα του Χάιντεγκερ, ο οποίος έθεσε «το ερώτημα του είναι, που έχει οντολογική προτεραιότητα έναντι κάθε άλλου ερωτήματος», και του Σαρτρ, ο οποίος «άντλησε από το ερώτημα του είναι μία ηθική για τον σύγχρονο άνθρωπο και δημιούργησε έτσι τη φιλοσοφία –ή έστω την περαστική μόδα- του υπαρξισμού».

Μετά τον Καντ, η ιστορία της φιλοσοφίας ακολούθησε διαφορετική πορεία στον αγγλόφωνο κόσμο, διαμορφώνοντας την αναλυτική φιλοσοφία. Πρόδρομός της στάθηκε ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, ο οποίος, «αντίθετα από όλους τους προγενέστερούς του εμπειριστές, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την τυπική λογική και τη μεθοδολογία των επιστημών». Στη συνέχεια, ο Φρέγκε ήταν «ο θεμελιωτής της νεότερης λογικής και ο φιλόσοφος των μαθηματικών», ενώ ο Βιτγκενστάιν «υπήρξε σαφώς ο κορυφαίος φιλόσοφος του εικοστού αιώνα». Και η σύγχρονη φιλοσοφία ολοκληρώνεται με αναφορές στον «Κύκλο της Βιέννης» και στον όψιμο Βιτγκενστάιν.

Γλώσσα ρέουσα, κατανοητή, όσο το δυνατόν απλή (μην ξεχνάμε πως πρόκειται πάντοτε για φιλοσοφία), βιογραφικά στοιχεία που συχνά φωτίζουν τις νοητικές κατασκευές, πολλά παραδείγματα και έντιμη μέριμνα μετρημένης εκλαΐκευσης: ιδού τα κυρίαρχα γνωρίσματα αυτής της ολόφρεσκης Ιστορίας της δυτικής φιλοσοφίας. Σίγουρα είναι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο επιχειρείται να εξηγηθούν ακόμα και οι πολυπλοκότερες έννοιες της σύγχρονης σκέψης. Και ποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη χρησιμότητα αυτής της έκδοσης που, ασφαλώς με την προϋπόθεση μιας κάποιας προσπάθειας, φαίνεται να καθιστά τη φιλοσοφία προσιτή σε όλους;

Πηγή: Εφημερίδα «Το Βήμα»